GAZİ MERT 1964 Mezunumuz Eğitimci Yazar

RADYO KONUŞMALARIM: VEHBİ KOÇ VE ANAMUR’DA KURŞUN MADENİ

Sayın Dinleyenlerim.

Bu haftaki SOHBET PROGRAMI ‘ nın konusu: Anamur’umuzdan çıkarılan Kurşun madeni…

… Ve kurşun madenini çıkartan merhum Vehbi KOÇ…

Eylül-2006’da yayımlanan “Anamur Yöresel Halk Hikayeleri”Kitabımda Anamur ve Bozyazı İlçelerinde oynanan Halk oyunlarımızdan Anamur Yolları, Danışmanın Düzlüğü, Gök Garga Zeybeği, Hamçökelek oyunlarının hikâyelerini anlatmıştım.

Gerali Hamçökelek adı verilen Halk oyunu Anamur yöresine ait bir halk oyunumuz iken başta Silifke, Mut İlçeleri olmak üzere pek çok il ve ilçe tarafından kendi yörelerine mal edilmeye çalışılmıştır.

Öyle ki, Mersinli bir ses sanatçısı olan Atilla Taş, bu oyunu seslendirdiği için Silifkeliler tarafından izinsiz söyledi diye mahkemeye bile verilmiştir.

Değerli kardeşlerim.

Yaptığım araştırma sonunda Gerali’nin; Anamur- Bozyazı yöresinde yaşadığını tespit etmiş bulunuyorum.

Bozyazı 1988’li yıllarda İlçe olarak Anamur’dan ayrılmıştır.

Bozyazı ve Anamur birbirine yapışık iki şirin İlçemizdir.

Birini ötekine tercih etmek mümkün değildir.

Her iki ilçenin tarihi, turizmi, folkloru, halk oyunları, el sanatları, yöresel yemekleri, şiir ve hikayelerde geçen yaylaları, kelime ve deyimleri, halk oyunlarında giydikleri giysileri, çalgıları hep aynıdır.

Anamur- Bozyazı Yöresinde yaşadığını söylediğimiz Gerali; 1964’te kurulan Türkiye Folklor Kurumunun yaptığı derleme çalışmaları sonunda da Anamur’da yaşadığı kabul edilen bir kişidir.

Folklor Kurumu’nun tespitlerine göre; Gerali Anamur’un bir köyünde yaşayan , herkesçe sevilen bir Yörük yiğididir.

Vehbi Koç’un fabrikasının varlığı bu yiğit kişinin hayat hikayesini yazarken anlattığımız gerçek bir olaydır.

Sayın Vehbi Koç gençlik yıllarında Mehmet Karamancı ve Canik Vertel’le Anamur’da ortak kurşun madeni çıkarmışlar , madeni işleyecek bir fabrika kurmuşlar ve bu madeni işletmişlerdir.

Yöresel Halk Hikayeleri Kitabında anlattığım şekilde Gerali bu kurşun madeninde çalışmış ve Hamçökelek adı verilen halk oyunumuzun ilk dizeleri burada söylenmeye başlanmıştır.

Madenin ve fabrikanın kapanışı; Yine YÖRESEL HALK HİKAYELERİ kitabımda belirtildiği şekliyle o dönem’de konan VARLIK VERGİSİ sebebiyle’dir.

Hepiniz Anamur’un yaylalarını biliyorsunuz…

Kaş, Abanoz, Akpınar ve diğer yaylalarımıza giderken hepinizin gördüğü , bildiği VİNÇ adı verilen bir bölgemiz var…

VİNÇ adı verilen yerden çıkarılan kurşun madeni dağın eteğinde kurulan fabrikada işleniyor ve Takavil adı verilen araçlarla Bozyazı’daki Yoğunduvar denilen Barınak tesislerinin bulunduğu yerden gemilere yüklenerek yurt dışına veya Anadolu’ya sevk ediliyordu.

Ben çocukluk yıllarımda Bozyazı Yoğunduvar’a takavillerle maden getirilip gemilere yüklendiğini ilgiyle izlemiştim.

O dönemin hükumeti kurşun madenine maliyetinin iki katı vergi koyunca Sayın Vehbi Koç bu vergiyi ödemiş, fakat maden kapanmıştır.

Sayın Vehbi Koç “Hayat Hikâyem” adını verdiği hayatını anlatan kitabının 69’uncu sayfasında Kurşun Madeni ile ilgili bilgileri uzun uzun yazmaktadır.

Değerli kardeşlerim.

Ben Merhum Vehbi KOÇ’un HAYAT HİKÂYEM adını verdiği kitabını defalarca okudum.

Öyle ki; ANAMUR YÖRESEL HALK HİKÂYELERİ kitabımın ” GERALİ HAMÇÖKELEK ” bölümüne merhum Vehbi Koç’un ANAMUR’DAKİ KURŞUN MADENİ FABRİKASI ile ilgili bölümünden alıntılar yapıp okuyucularımla da paylaştım.

Biraz önce anlattığım şekilde; Kıtlık nedeniyle o devrin hükümeti ülke genelinde bir defaya mahsus olmak üzere tüm iş yerlerinden vergi alınmasını kararlaştırmıştı.

Vergileri tespit etme görevi de Valilere verilmişti.

O dönemde Mersin İl’inin en gözde iş yeri Vehbi Koç ve bir yabancı şirketin birlikte işlettikleri Anamur’daki kurşun madeni fabrikasıydı.

Yıllar sonra sayın Vehbi Koç’un hatıralarında yazdığı şekliyle kurşun madenine öyle bir vergi konulmuştu ki bu vergiyi ödeyebilmek için fabrikanın satılması gerekiyordu.

Sayın Vehbi Koç ‘Hayat Hikâyem’ adını verdiği hayatını anlatan kitabının 69’uncu sayfasında VARLIK VERGİSİ başlığı altında aynen şunları yazıyordu:

“Merhum Şükrü Saraçoğlu bey Başbakan, Fuat Ağralı bey Maliye Bakanı idi.

Varlık Vergisi adı altında bir  vergi kanunu çıkardılar.

Bu verginin matrahı takdire bağlıydı.

Her ilde komisyonlar kuruldu. Bu komisyonların koydukları vergilerin itirazı,temyizi yoktu ve Türk tarihinde eşi benzeri olmayan bir vergiydi.

İlk hamlede bana da 350.000 lira vergi takdir edilmişti.

O vakit Ankara ve İstanbul’da mağazalarım,Karalyan’la ortaklaşa Orhangazi’de 8.000 liraya alınmış bir köy zeytinyağı değirmeni ile Gemlik’de 40.000 liraya alınmış bir fabrikamız,bir de Anamur’da Mehmet Karamancı ve Canik Vertel’le ortak bir kurşun madenimiz vardı.

Bulundukları bölgelerde en  büyük vergiyi alabilmek için,mülkiye âmirleri  yarışa girmişler.

Gemlik’te iki fabrikanın maliyeti  48.000 lira iken 40.000 liralık varlık vergisi,100.000 liralık Anamur kurşun madenine de 200.000 lira varlık vergisi geldi.

Şuradan buradan yazılan vergilerle bana düşen vergi milyona yaklaştı.

Uzun uğraşmalardan sonra,mükerrer vergiler yazıldığını isbat ederek bana takdir edilen Varlık Vergisini 600.000 liraya indirdik, hepsini ödedik…”

Evet Sayın TÜRKMEN EFEM dinleyicileri…

Sevgili kardeşlerim.

Aynı sayfada bir zeytinyağı fabrikasını Varlık Vergisi yüzünden sattığını belirlen Vehbi Koç, Türkiye genelinde kurduğu onlarca fabrikanın tamamının ödeyeceği vergiden daha fazlasının Anamur’daki kurşun madenine konduğunu ve itiraz etme şansının da olmadığını görünce Türk ve yabancı şirket yetkilileriyle toplantılar yapmış, vergi ödenmiş fakat kurşun madeni fabrikası kapanmıştı.

Bugünkü sohbet programında sizlere Anamur’daki kurşun madeninden ve ülkemizin saygın iş adamlarından merhum Vehbi KOÇ’un hayatından bir kesit sunmaya çalıştım.

Şimdi ilgililere bir görev  düşüyor:

İlgililere düşen görev; Bu madeni yeniden araştırmak, çıkarmak ve Türk ekonomisine kazandırmak olmalıdır.

Yeni bir programda buluşmak dileğiyle hepinize ailece mutlu günler, mutlu haftalar diliyorum.

Haftaya görüşmek dileğiyle…

Hoşça kalınız.

NOT: Yukarıdaki konuşma Anamur Türkmen FM’ radyosunda yayımlanmıştır. 

06.07.2015